Spakenburgse Speur- & Smikkeltocht
Wandelroute - met tips & geschiedenis
Wandelroute met tips & leuke weetjes
Deze wandelroute door het centrum van Spakenburg start bij het Toeristisch Informatie Punt op de Oude Schans 90.
Links naast en achter dit pand je zie je de oude scheepswerf; Scheepswerf Nieuwboer. Al in 1675 bevond deze zich op deze plaats een scheepwerf. Die is natuurlijk wel wat veranderd en opgeknapt sinds die tijd, maar op deze (botter)werf zijn nog steeds dagelijks scheepstimmermannen aan het werk. Het is ‘gewoon’ een bedrijf - dus je kunt er niet zomaar even kijken - maar wel een heel speciaal bedrijf.
Ooit waren er meer dan 200 vissers in Spakenburg, die dagelijks het water opgingen met hun schip. Helaas zijn die er niet meer. Door de bouw van de afsluitdijk, bijna 100 jaar geleden (1932) werd het water in de Zuiderzee zoet (het heet nu IJsselmeer) en verdwenen de vissoorten die jarenlang werden gevangen. Er zijn wel veel vishandelaren die je in het hele land op de markten ziet staan en in ons dorp een paar goede viswinkels. ‘De Oude Haven’ bijvoorbeeld. Je ziet deze viszaak aan je rechterhand, als je richting het centrum loopt. Kijk maar eens hoeveel soorten vis ze hier hebben.
Even verderop vind je IJssalon de Spatel. Hier vind je ijs in heel veel smaken. Je kunt hier een lekker ijsje kopen, maar dat kan ook straks op de terugweg natuurlijk, want deze rondwandeling eindigt straks weer hier..
Als je richting het (spui)plein loopt zie je links een paar kleine huisjes: de Pleinhuisjes. Oorspronkelijk was er slechts één huisje, maar dat is gesloopt. Later is dat huisje in de originele stijl herbouwd en kwamen er ook twee nieuwe huisjes. Het eerste huisje diende ooit als opslag voor schotbalken. Als het water uit de (Zuider)zee te hoog kwam te staan - en dat gebeurde nog weleens - werden die balken gebruikt om de steegjes bij de haven dicht te maken om zo het water tegen te houden. Tegenwoordig loopt er langs de haven een super moderne waterkering. Die zit in de grond, dus zie je die niet zomaar. Hij komt alleen omhoog als het water in de haven stijgt – door een storm bijvoorbeeld. Straks op de terugweg vertellen we daar nog wat meer over.
Vroeger was de haven verbonden met het land erachter door een brede gracht, de Spakenburger gracht. Die is dichtgegooid (gedempt) en zo ontstond een plein; het Spuiplein, waar nu winkels, cafés en restaurants zitten. Als het een beetje mooi weer is zitten veel mensen hier op een van de terrassen.
Die Spakenburger gracht kom je (maar nu veel smaller) weer tegen als je over het Spuiplein rechtdoor loopt naar het Carillon. Deze toren werd gebouwd ter gelegenheid van het 600-jarig bestaan van Bunschoten (in 1983). De toren is 23 meter hoog. In totaal telt het carillon nu 47 klokken. Soms zit de ‘beiaardier’ boven in de toren te spelen. Met zijn vuist slaat hij op de houten ‘toetsen’ waarmee hij de bellen kan laten klinken. Als hij er niet zit, regelt ‘een computer’ de muziek.
De traditionele klederdracht werd vroeger door vrijwel elke vrouw gedragen. Op dit moment zijn er nog maar een paar oude vrouwen die het dagelijks dragen. Maar steeds meer mensen willen die kleding wel aan op speciale dagen, zoals de Spakenburgse dagen of de Visserijdag. Daarom zijn er nog wel plekken waar je de stoffen kunt kopen en zijn er zelfs cursussen hoe je klederdracht kunt maken (en moet dragen). Bij het Handwerkhuis achter het carillon weten ze er bijvoorbeeld veel vanaf. Maar ook bij de musea waar je nog langs loopt kun je er veel meer van zien (en kopen als je dat wilt).
Naast veel visbedrijven hebben we hier ook veel bakkerijen; we houden hier enorm van brood en koek. Bijna op iedere markt staat wel een kraam van ’t Stoepje. Als je bij het carillon rechtdoor loopt (met aan de linkerkant die Spakenburgse gracht, weet je nog) kom je na 100 meter Warme Bakker Klaas Hartog tegen. Dat is één van twee warme bakkers in Spakenburg. Voor heerlijk brood en de speciale Spakenburgse lekkernijen (koek en cake) ben je hier op het goede adres.
Bij die bakker ga je over het bruggetje en dan naar links. Via de andere kant van de Spakenburgse gracht loop je langs de Noorderkerk. We hebben in Bunschoten en Spakenburg best veel kerken. Veel mensen gaan op zondag naar de kerk. Het is voor veel mensen nog echt een ‘rustdag’: de winkels zijn die dag gesloten en de meeste horeca ook.
Achter die Noorderkerk is het Klederdracht- en Visserijmuseum. Hier is een tentoonstelling over Spakenburgse klederdracht, visserij en alles wat daar bij hoort. In het winkeltje zijn allerlei leuke Spakenburgse dingen te koop.
Even verderop, aan het einde van de gracht, zie je in het midden het Oorlogsmonument. Dit monument gedenkt de 27 oorlogsslachtoffers (militairen en burgers) die omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog of tijdens de gewelddadige acties in het voormalige Nederlands-Indië. Ieder jaar op 4 mei wordt hier de herdenking (met de twee minuten stilte) gehouden.
Je loopt daarna weer over het Spuiplein richting de Oude Haven. Bij het Spui hou je rechts aan richting de Turfwal (je loopt vlak langs de haven heen en houdt die haven aan je linkerkant).
In 1916 is hier en in omringende dorpen een watersnoodramp geweest. Tijdens de Noordwesterstorm kwam in januari het dorp onder water te staan. Dat was een echte ramp. Huizen onder water. Schepen kapot. Sommige schepen waren door de gevels van de kleine huisjes gesmeten. Een ramp. Daarom is er een waterkering geplaatst. Die zit in de grond, maar komt omhoog als het water te hoog komt. De waterkering loopt helemaal om de oude haven heen. Op de metalen platen staat de tekst van ons (Spakenburgs) volkslied. Die moet je straks op de terugweg maar even lezen.
Je staat aan de rand van de oude haven, met als het goed is veel houten schepen, vooral botters. Op de helling liggen de schepen die moeten worden gerepareerd. Vroeger hielp een paard om het schip met een paar touwen de helling op te trekken. Nu gaat dat met een machine. Soms hoor je de hamers, de schuurmachines en zaagmachines waarmee de mannen aan het werk zijn. Naast de scheepshelling staat een rode loods, waar materialen in worden opgeslagen.
Loop rechtdoor naar het einde van de Havendijk. Je gaat richting de Visafslag en aan de rechterkant staan nog een aantal vissershuizen Hier woonden mensen vaak met 10 of 12 kinderen. Klein hè.
Op een aantal huizen zie je foto’s, of kun je lezen wie er gewoond heeft. Soms zie je ook een bord met het waterpeil (N.A.P) en staat aangetekend hoe hoog het water tijdens de watersnood van 1916 stond.
Op de hoek staat De Visafslag. Vroeger werd de vers gevangen vis hier naartoe gebracht door de vissers. De handelaren konden de vis dan eerst keuren voordat die door de veilligmeester werd geveild. Er hangt een grote klok, die een steeds lagere prijs aanwijst. Degene die het eerst op de knop drukt mag de vis kopen tegen de prijs waar de klok op dat moment staat.
Tijdens de jaarlijkse Visserijdag is de afslag geopend voor het publiek. Dan wordt er verteld hoe het vroeger ging en kan iedereen ook bieden op gerookte vis. De rest van het jaar kun je een afspraak maken om de visafslag te bezoeken (via het Toeristisch Informatie Punt).
Als je om de Visafslag heen loopt kom je bij de Nieuwe Haven. Nou ja nieuw, toen wel. Maar inmiddels bijna 150 jaar oud. De haven lag toen vol met botters en er was nog een botterwerf. Tegenwoordig liggen er kleine en grote pleziervaartuigen. Aan het einde rechts is die andere warme bakker gevestigd; Ru van Wouter van Geurten. Dat zijn dus al drie generaties bakkers. En tegenwoordig is de vierde generatie hier ‘de baas’: Wouter. Het is de oudste bakker van ons dorp. Zie je het jaartal staan? Binnen hebben ze echt superlekkere koeken. En, ze maken hier de mooiste verjaardagstaarten!
We lopen naar links om nog één ding te vertellen. Want Aan het eind van de straat staat een beeld van Koningin Wilhelmina. Zij was onze koningin tijdens de watersnoodramp. Wist je dat de onderkant van de mantel markeert hoe hoog het water in 1916 heeft gestaan? Zij kwam hier na de ramp kijken en de mensen soms ook troosten. Ze werd ‘peetmoeder’ van een baby’tje dat in de nacht van de ramp geboren werd.
We keren om en lopen door de Hoekstraat terug naar de oude haven. In de Hoekstraat zaten vroeger heel veel kleine winkeltjes; een bakker, een sigarenzaak, een stoffenwinkeltje. Soms staat dat nog op de gevel. Het was hier een drukte van belang. Na 150 meter sta je weer bij de oude haven.
Daar zit rechts dus die waterkering in de grond. Als je bij de pizzeria begint en om de haven heen loopt, kun je de tekst van ons volkslied lezen.
Zo loop je dus over het spui naar de andere kant van de haven. Zo kom je trouwens ook bij Museum Spakenburg terecht. Hier kun je nog veel meer zien van de cultuur van Spakenburg; bijvoorbeeld hoe een visser woonde of hoe een schoolklasje of een visrokerij er vroeger uit zag. De tentoonstelling is leuk en leerzaam. Dus als je nog zin hebt..
Je mag natuurlijk ook nog even bij het Toeristisch Informatie Punt binnenlopen als je nog wat wil weten of een souvenir wil meenemen. Probeer in de tussentijd de antwoorden te vinden op de vragen die hier onder staan. Je kunt ook een leuke foto maken en die op je socials delen. Zo kun je laten zien waar je geweest bent, hopelijk komen anderen dat dan ook doen. Super leuk dat jij deze wandeling hebt gemaakt in ieder geval!
Leuk dat je bij ons ‘’op bezoek’’ was! Vul de vragen in op de Speur- en Smikkeltocht en post je leukste foto op je Instagram en tag ons @spakenburg.nl
Vragen bij de wandelroute
- Hoe heet het kledingstuk dat vrouwen in klederdracht om hun schouders dragen, vaak met bloemen erop (het is ook de naam van één van de cafés op het plein)
- Hoeveel klokken hangen er eigenlijk in het carillon?
- Wanneer werd dat carillon gebouwd (wanneer was-ie klaar)?
- In welk jaar was de watersnoodramp, waarbij de schepen op de wal werden ‘gesmeten’ door de wind en het hoge water?
- Wie was toen onze koningin, die een paar dagen later met een boot kwam kijken wat er allemaal gebeurd was in ons dorp?
- Wanneer is de visafslag in gebruik genomen?
- Hoe heette de opa van bakker Ru(ud)?